ជំងឺទឹកនោមផ្អែម គឺជាជំងឺរ៉ាំរ៉ៃដែលកើតឡើងនៅពេលដែលលំពែងមិនផលិតអាំងស៊ុយលីនគ្រប់គ្រាន់ ឬនៅពេលដែលរាងកាយមិនអាចប្រើប្រាស់អាំងស៊ុយលីនដែលផលិតបានយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាព។ អាំងស៊ុយលីនគឺជាអរម៉ូនដែលគ្រប់គ្រងជាតិស្ករក្នុងឈាម។ Hyperglycemia ដែលហៅថាជាតិស្ករក្នុងឈាមកើនឡើង ឬជាតិស្ករក្នុងឈាមកើនឡើង គឺជាឥទ្ធិពលទូទៅនៃជំងឺទឹកនោមផ្អែមដែលមិនអាចគ្រប់គ្រងបាន ហើយយូរ ៗ ទៅនាំឱ្យមានការខូចខាតយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់ប្រព័ន្ធជាច្រើនរបស់រាងកាយ ជាពិសេសសរសៃប្រសាទ និងសរសៃឈាម។

ក្នុងឆ្នាំ 2014 8.5% នៃមនុស្សពេញវ័យដែលមានអាយុចាប់ពី 18 ឆ្នាំឡើងទៅមានជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ ក្នុងឆ្នាំ 2019 ជំងឺទឹកនោមផ្អែមគឺជាមូលហេតុផ្ទាល់នៃការស្លាប់ចំនួន 1.5 លាននាក់ ហើយ 48% នៃការស្លាប់ទាំងអស់ដោយសារជំងឺទឹកនោមផ្អែមបានកើតឡើងមុនអាយុ 70 ឆ្នាំ។ ការស្លាប់ដោយជំងឺតម្រងនោម 460 000 ផ្សេងទៀតគឺបណ្តាលមកពីជំងឺទឹកនោមផ្អែម ហើយការកើនឡើងជាតិស្ករក្នុងឈាមបណ្តាលឱ្យប្រហែល 20% នៃការស្លាប់ដោយសរសៃឈាមបេះដូង (1) ។

ចន្លោះឆ្នាំ 2000 និង 2019 មានការកើនឡើង 3% នៃអត្រាមរណភាពតាមស្តង់ដារអាយុដោយសារជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ នៅក្នុងប្រទេសដែលមានចំណូលមធ្យមកម្រិតទាប អត្រាមរណភាពដោយសារជំងឺទឹកនោមផ្អែមបានកើនឡើង ១៣%។

ផ្ទុយទៅវិញ ប្រូបាប៊ីលីតេនៃការស្លាប់ដោយសារជំងឺមិនឆ្លងសំខាន់មួយក្នុងចំណោមជំងឺសំខាន់ៗទាំងបួន (ជំងឺសរសៃឈាមបេះដូង មហារីក ជំងឺផ្លូវដង្ហើមរ៉ាំរ៉ៃ ឬជំងឺទឹកនោមផ្អែម) ដែលមានអាយុចន្លោះពី 30 ទៅ 70 ឆ្នាំបានថយចុះ 22% នៅទូទាំងពិភពលោកចន្លោះឆ្នាំ 2000 និង 2019។

ជំងឺទឹកនោមផ្អែមដែលគ្រប់គ្រងមិនបានត្រឹមត្រូវ អាចនាំឲ្យខ្វាក់ភ្នែក (blindness) កាត់ ជើង (limb amputation) ខ្សោយក្រលៀន (kidney failure) និងមានជំងឺបេះដូងនិងសរសៃឈាម។ តាមការសិក្សារបស់សមាគមជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រទេសកម្ពុជាបង្ហាញថា៖

• ១០%នៃប្រជាជនកម្ពុជាពេញវ័យដែលរស់នៅទីក្រុងមានជំងឺទឹកនោមផ្អែម
• ៥%នៃប្រជាជនកម្ពុជាពេញវ័យដែលរស់នៅតំបន់ជនបទមានជំងឺទឹកនោមផ្អែម

ជាទូទៅជំងឺទឹកនោមផ្អែមមានបីប្រភេទសំខាន់ៗ៖ ប្រភេទទី១ ប្រភេទទី២ និងជំងឺទឹកនោមផ្អែមពេលមានគភ៌។ ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី១ ត្រូវបានគេគិតថាបណ្តាលមកពីប្រតិកម្មអូតូអ៊ីម្យូន (រាងកាយវាយប្រហារខ្លួនឯងដោយកំហុស) ។ ប្រតិកម្មនេះរារាំងរាងកាយរបស់អ្នកពីការផលិតអាំងស៊ុយលីន។ នៅក្នុងពិភពលោក មានប្រហែល 5-10% នៃអ្នកដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមមានប្រភេទទី 1 ។ រោគសញ្ញានៃជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី 1 ច្រើនតែវិវត្តន៍យ៉ាងឆាប់រហ័ស។ ជាធម្មតាវាត្រូវបានធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យលើកុមារ វ័យជំទង់ និងមនុស្សវ័យជំទង់។ ប្រសិនបើអ្នកមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី១ អ្នកនឹងត្រូវប្រើប្រាស់អាំងស៊ុយលីនជារៀងរាល់ថ្ងៃដើម្បីរស់។ បច្ចុប្បន្ននេះ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងពីរបៀបការពារជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី១ នោះទេ។

ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២ គឺរាងកាយរបស់អ្នកមិនប្រើអាំងស៊ុយលីនបានល្អ ហើយមិនអាចរក្សាជាតិស្ករក្នុងឈាមក្នុងកម្រិតធម្មតាបាន។ ប្រហែល ៩០-៩៥% នៃអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែមមានប្រភេទទី២ ។ វាវិវត្តក្នុងរយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។ អ្នក​ប្រហែល​ជា​មិន​សម្គាល់​ឃើញ​រោគ​សញ្ញា​អ្វី​ទេ ដូច្នេះ​វា​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ធ្វើ​តេស្ដ​ជាតិស្ករ​ក្នុង​ឈាម​ប្រសិន​បើ​អ្នក​មាន​ហានិភ័យ។ ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២ អាចត្រូវបានការពារ ឬពន្យារពេលជាមួយនឹងការផ្លាស់ប្តូររបៀបរស់នៅដែលមានសុខភាពល្អ​ព្រោះជាទូទៅ វាកើតឡើងដោយសាររបបអាហារ និងឥរិយាបថរស់នៅ។

ចំណែកឯជំងឺទឹកនោមផ្អែមពេលមានផ្ទៃពោះកើតឡើងចំពោះស្ត្រីមានផ្ទៃពោះដែលមិនមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមពីមុនមក។ ប្រសិនបើអ្នកមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមពេលមានគភ៌ កូនរបស់អ្នកអាចប្រឈមមុខខ្ពស់នឹងបញ្ហាសុខភាព។ ជំងឺទឹកនោមផ្អែមពេលមានផ្ទៃពោះ ជាធម្មតាបាត់ទៅវិញបន្ទាប់ពីសម្រាលកូនរួច។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ វាបង្កើនហានិភ័យឱ្យកើតជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២ នៅពេលក្រោយទៀត។ រីឯទារកអាចមានជំងឺធាត់នៅពេលកុមារ ឬពេលក្មេងជំទង់ ហើយនឹងអាចវិវត្តទៅជាជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២ នៅពេលក្រោយ។

តើអ្នកណាខ្លះមានការប្រឈមមុខទៅនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២

• អ្នកដែលមានក្រុមគ្រួសារមានកើតជំងឺទឹកនោមផ្អែម
• ធាត់/លើសទម្ងន់
• មនុស្សដែលមិនបញ្ចេញពលកម្ម
• អាយុលើសពី៤៥ឆ្នាំ តែក៏អាចកើតមាននៅអាយុលើសពី៣៥ឆ្នាំដែរ
• ជាតិសាសន៏ៈ ជនជាតិអាមេរិក អាហ្វ្រិក អាស៊ី អ្នកកោះប៉ាស៊ីហ្វិក
• អ្នកធ្លាប់មានឡើងជាតិស្ករពីមុន
• ស្រ្តីដែលធ្លាប់សម្រាលទារកមានទំហំធំខ្លាំងឬស្រ្តីធ្លាប់មានជំងឺទឹកនោមផ្អែមពេលមានផ្ទៃពោះ
• អ្នកលើសសម្ពាធឈាម(១៤០/៩០មមបារត)
• អ្នកដែលលើសជាតិខ្លាញ់
• ស្រ្តីដែលមានដុំនៅកន្សោមពង(Polycystic ovarian syndrome)

តើយើងត្រូវមានវិធានការការពារយ៉ាងដូចម្តេចដើម្បីចៀសវាងជំងឺទឺកនោមផ្អែម

ការផ្លាស់ប្តូរទម្លាប់នៃការរស់នៅអាចជួយការពារនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២បាន

• អ្នកលើសគីឡូឬធាត់ៈ កាត់បន្ថយទម្ងន់ឬការបញ្ចុះទម្ងន់៧%នៃទម្ងន់ខ្លួនជាមួយនឹងការហាត់កីឡានិងរបបអាហារអាចជួយកាត់បន្ថយជំងឺទឹកនោមផ្អែមរហូតដល់៦០%
• ការហាត់កីឡាៈ ការហាត់កីឡាទៀងទាត់អាចជួយបញ្ចុះគីឡូ, បញ្ចុះជាតិស្ករក្នុងឈាម។ គោលដៅនៃការហាត់កីឡាយ៉ាងហោច៣០នាទី/ថ្ងៃ ឬ ហាត់ទៀងទាត់ស្ទើររាល់ថ្ងៃ ១៥០នាទី/អាទិត្យ
•  បរិភោគអាហាររុក្ខជាតិដែលមានប្រយោជន៏ដល់សុខភាពៈ អាហាររុក្ខជាតិសម្បូរទៅដោយវីតាមីន ជាតិរ៉ែ និងកាបូហាយដ្រាត(សម្បូរដោយជាតិស្ករនិងម្សៅដែលជាប្រភពថាមពលសំរាប់សរីរាង្គកាយ) ជាតិសសៃ(ជួយកាត់បន្ថយការស្រូបជាតិស្ករ រំខានដល់ការស្រូបយកជាតិខ្លាញ់ និងកូលេស្តេរ៉ុលក្នុងអាហារ គ្រប់គ្រងកត្តាហានិភ័យផ្សេងទៀតដែលប៉ះពាល់ដល់សុខភាពបេះដូង ដូចជាសម្ពាធឈាម និងការឡើងទម្ងន់និងកាត់បន្ថយគ្រោះថ្នាក់នៃជំងឺទឹកនោមផ្អែម)។ អាហារដែលសម្បូរដោយកាកសសៃរួមមានៈ ផ្លែឈើ(ប៉េងប៉ោះ, និងផ្លែឈើពីដើមឈើ), បន្លែដែលមិនមានជាតិម្សៅ ដូចជាស្លឹកបៃតងរួមមាន ផ្កាខាត់ណាខៀវ ….គ្រាប់ធញ្ញជាតិដូចជាសណ្តែកដី សណ្តែកសៀង។ ចៀសវៀងអាហារដែលមានជាតិផ្អែមខ្លាំងដូចជា នំបុ័ង មី គុយទាវ ទឹកផ្លែឈើ និងអាហារកែច្នៃដែលមានជាតិស្ករ ឬទឹកស៊ីរ៉ូពោតមានជាតិស្ករខ្ពស់។
• បរិភោគខ្លាញ់សុខភាពៈ អាហារ​មាន​ជាតិ​ខ្លាញ់​មាន​កាឡូរី​ខ្ពស់ ហើយ​គួរ​បរិភោគ​ក្នុង​កម្រិត​មធ្យម។ ដើម្បីជួយសម្រកទម្ងន់ និងគ្រប់គ្រងទម្ងន់ របបអាហាររបស់អ្នកគួរតែរួមបញ្ចូលអាហារជាច្រើនប្រភេទដែលមានខ្លាញ់មិនឆ្អែត(unsaturated fats) ដែលជួនកាលគេហៅថា “ខ្លាញ់ល្អ។​ ខ្លាញ់មិនឆ្អែត-លើកកម្ពស់កម្រិតកូឡេស្តេរ៉ុលល្អក្នុងឈាម និងជួយសុខភាពបេះដូង និងសរសៃឈាមល្អ។ ប្រភពនៃខ្លាញ់ល្អរួមមាន៖ ប្រេងអូលីវ ផ្កាឈូករ័ត្ន គ្រាប់កប្បាស និងប្រេងកាណូឡា។ គ្រាប់ធញ្ញជាតិដូចជា អាល់ម៉ុន សណ្តែកដី និងគ្រាប់ល្ពៅ, ត្រីដែលមានជាតិខ្លាញ់ដូចជា ត្រីសាម៉ុង ត្រីម៉ាកែល ត្រីសាឌីន ត្រីធូណា…ខ្លាញ់មិនល្អឬខ្លាញ់អាក្រក់សម្បូរនៅក្នុងទឹកដោះគោនិងសាច់សត្វនៃរបបអាហាររបស់អ្នក។ អ្នកអាចកំណត់ជាតិខ្លាញ់ឆ្អែតបានដោយការទទួលទានផលិតផលទឹកដោះគោមានជាតិខ្លាញ់ទាប សាច់មាន់គ្មានខ្លាញ់ និងសាច់ជ្រូក។
•  រំលង​របប​អាហារ​ដែល​សម្បូរ​បែប និង​ធ្វើ​ការ​ជ្រើសរើសអាហារ​ដែល​មាន​សុខភាព​ល្អៈ យុទ្ធសាស្ត្រដ៏សាមញ្ញមួយដើម្បីជួយអ្នកធ្វើជម្រើសអាហារល្អ និងបរិភោគទំហំសមស្របគឺការបែងចែកចានរបស់អ្នក។ ការបែងចែកបីចំណែកលើចានរបស់អ្នកដើម្បីលើកកម្ពស់ការបរិភោគដែលមានសុខភាពល្អ៖
• ពាក់កណ្តាល៖ ផ្លែឈើ និងបន្លែគ្មានម្សៅ
• មួយភាគបួន៖ គ្រាប់ធញ្ញជាតិ
• មួយភាគបួន៖ អាហារសម្បូរប្រូតេអ៊ីន ដូចជា បន្លែ ត្រី ឬសាច់គ្មានខ្លាញ់

ប្រជាជនភាគច្រើនមានបញ្ហាសុខភាពដោយសារៈ

1. ភាគច្រើនអ្នកមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមមិនបានដឹងថាខ្លួនមានជំងឺ
2. អ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២មានតាំងពីយូរឆ្នាំមុនដែលបានធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ និង
3. ៥០% នៃអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី២មានផលវិបាក១ទៅ២រួចបាត់ទៅហើយនៅពេលដែលគ បានដឹងពីរោគវិនិច្ឆ័យ

ការធ្វើតេស្តស្រាវជ្រាវគួរតែត្រូវបានធ្វើ៖

• រៀងរាល់៣ឆ្នាំម្តងលើមនុស្សដែលមានអាយុចាប់ពី៤៥ ឆ្នាំ
• រៀងរាល់ឆ្នាំលើមនុស្សដែលមានការប្រឈមមុខ និងមានអាយុចាប់ពី៣០ឆ្នាំឡើងទៅ
• ភ្លាមលើមនុស្សពេញវ័យ ធាត់ តែគ្មានរោគសញ្ញា តេស្តដែលប្រើសំរាប់ស្រាវជ្រាវគឺ តេស្ដរកជាតិស្ករក្នុងឈាមមុនពេលបរិភោគអាហារ យ៉ាងតិច៨ម៉ោង (Fasting Plasma Glucose=FPG)។

Ref: RHAC Protocol, Mayo clinic, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes